Mabalin a kunatayo a nakayanakan a sirib ti panagsurat. Mabalin met a gapu iti aggigidiat a kinatao, kas iti panaggigidiat ti panagraman, panagpanunot, panagkita, panagsaep, ken panagrikna. Adda dagiti tao a pinnulon a libro iti dandaniw ti nabasana ngem di makasurat iti daniw. Adda met dagiti di nakaadal a nakabasa laeng iti sumagmamano a daniw ngem makasurat iti daniw. Iti daytoy a gundaway, saan a makuna a paspasarak. Ad-adu koma ti gundaway ti nakaadal a makasurat. Nalawlawa ti panangsirmatana kadagiti ramen ti maysa a daniw; naun-uneg ti panangimutektekna iti kaipapanan wenno kaibatogan dagiti balikas. Ngem apay a di makasurat?

Umarngi daytoy a saludsod iti panagpinta. Adu met ti nakaadal wenno nagturpos iti panagpinta a di makapinta iti napintas. Ngem adu ti di nakaadal a napintas ti gapuananna. Apay? Umarngi ti sungbatna iti problema iti panagsurat.

Masansan a di maawatan dagiti daniw. Kuna dagiti dadduma a no di maawatan ti daniw, napintas. Ngem maysa la a rason daytoy. Kinapudnona, masansan a dagiti la nagsurat iti daniw ti makaawat iti pudno a mensahe ti daniwna. Ta mabalin a maigidiat ti pampanunotenna ngem ti pagawatan ti makabasa. No dadduma, dina pay ketdi ammo ti kaipapanan ti daniwna, wenno dina maawatan.

No maminsan, agsurat ti maysa a mannaniw iti daniw gapu ta makadandaniw, wenno pagustuanna ti riknana, wenno isagutna, wenno paglinglingayanna, Gapu itoy, agsurat kas pagayatanna, pilienna dagiti balikas kas pagduyosanna, ket no maminsan, dina pampanunoten dagiti makabasa, basta ma-awatanna ket maipakitana a nauneg ti kaipapananna.

Ngem kaaduan ketdi a mannaniw ti mangrugi nga agsurat wenno agdaniw no tumarektekda wenno mangrugidan nga agrayo. Ti panagsurat iti daniw ti pangipasimudaaganda wenno pangipeksaanda iti rikna ken panagdayawda, panagraem wenno ti naiduma a kabaelanda tapno maawisda ti rikna ti pagraywanda.

Ti ngamin panawen ti kina-agtutubo ti panangrugi a marikna wenno pannakaamiris iti kinapintas, kinadawel wenno kinalaad ti maysa a banag a mangkulding iti rikna tapno imutektekan ken ikkan iti kaibatogan ken kaipapananna. Mabalin a marikna daytoy dagiti nataengan ngem gagangayen kadakuada gapu ta adun ti naglasatanda, adun ti padasda a kaarngi dagitoy a rikna, buya wenno ania man a mabalin a makatulong iti panagsurat iti daniw wenno mabalin a daniwen. Ngem karkarna dagitoy a banag kadagiti agtutubo. Kasla nakapimpintas kadakuada; kasla nakalalaad dagiti dida kayat; nakasasaem dagiti pakapasakitan wenno pakapaayanda ket kayatda a tiliwen dagita a rikna, buya ken pampanunot tapno ikkanda iti kaipapananna. Isuratda dagitoy iti daniw. Ta ti daniw ti pakaipeksaan ken pakasangalan dagiti napintas a balikas, ti kinapintas ken kinalaad ti lubong; kinasam-it wenno kinapait dagiti banag. Daytoy a wagas ti pangipeksaan iti unnoy ken dardarepdep.

Kuna ti kaaduan a mannaniw ken mannurat a tapno makasuratka, masapul ti kanayon a panagbasa ken panagsurat. Pudno. Adu ti maadal iti awan sarday a panagbasa ken panagsurat. Daytoy ti kasamayan a panagsursuro. No kayat ti agsursuro nga agsurat, masapul ngarud nga ipasnek. Amirisen, awaten wenno anagen ti kaipapanan dagiti mabasa aglalo ti daniw. Dimo ibbatan no dimo maawatan. No dimo latta maawatan, padasem ti agdamag kadagiti namnamaen a makasungbat iti kayatmo a maammuan. No maawatam ti basaem, kitaem ti panirigan ti mannaniw. Damagem iti bagim no apay a kasdiay wenno apay a kasta ti kayat nga ipakita wenno ipaawat ti nagsurat. Imutektekam a naimbag dagiti balikas ken ti kaipapananda.

MANNANIW

Mabalin a kunatayo a dua a kita ti mannaniw: mannaniw nga agsurat ken mannaniw nga agyebkas. Makunak daytoy ta adu ti mannaniw (agsursurat) a di makayebkas iti daniwna, wenno di napintas ti timekna nga agdaniw wenno talaga a dina ammo. Adu met dagiti mannaniw (agyebkas) a dina ammo ti agsurat iti daniw. Mabalin a tinulad wenno inyulona ti daniwna ket yebkasna daytoy kadagiti pasken wenno ummong. Mabalin met a sinuratna. Ngem no amirisem ti daniwna, mabalin a kunam a saan a daniw ta napagtitipon laeng a balikas nga awan ti masnop a kaipapa-nanna. Ngem mabalintayo nga awagan daytoy iti mannaniw gapu iti laingna a mangyebkas iti daniw. Ngem kuna dagiti agsursurat iti daniw a saan a pudno a mannaniw daytoy. Adda met dagiti mannaniw a kabaelanna ti agsurat iti daniw ken makayebkas iti daniwna.

DAGITI MABALIN A SURATEN

Ania dagiti dadaniwen wenno mabalin a suraten a daniw? Mabalin a daniwen amin a makita, masaep, mangngeg, marikna ken mananam.

Ania dagiti makita? Amin nga adda iti aglawlaw a kas iti baybay, karayan, bantay, tay-ak, balay, tao, mula, danum, init, bulan, bituen, kayo, wenno ania a banag a pagarupem nga adda kaipapananna kenka wenno iti sabali ket kayatmo nga ikkan iti kaibatoganna tapno maawatan wenno ipateg met ti sabali.

Ania dagiti masaep? Amin a nabanglo, naangot, naangdod, nadaniir, naanglit, ken uray ania ditan a pangawag iti masaep.

Ania dagiti mangngeg? Amin nga uni a kas iti kanalbuong, timek, sonata, ranitrit, waneswes, karasakas, wenno ania la ditan nga awag a parnuay ti maysa a banag.

Ania dagiti marikna? Dagiti ut-ot, sakit, ragsak, liday, gura, pungtot, kigtot, sidduker, wenno ania man a panangila-dawan a kaarngi daytoy.

Ania dagiti mananam? Amin a nasam-it, napait, naal-sem, naapgad, nalab-ay, wenno ania la ditan a pangawag iti raman.

BUYA TI NAKAPARSUAAN

Masansan a mangngeg day-toy a balikas kadagiti agdadamo a maisar-ong iti maysa a lugar iti away wenno probinsia. Dagitoy ti napintas a suraten a daniw. Dagitoy ti makunkuna a paset ti pinarsua ti Dios. No pinarsua ti Dios, saan nga aramid ti tao. Maibilang daytoy ti langit, ti ulep, ti bantay, ti karayan, ti baybay, ti turod, ken dadduma pay a kaarngi dagitoy a di aramid ti tao.

BUYA NGA ARAMID TI TAO

Ania dagiti buya nga aramid ti tao? Maibilang iti daytoy ti away, ti ili, ti probinsia, ti kalsada, ti kalapaw, ti balay, wenno pasdek, ti minuyongan, ti kataltalonan ken dadduma pay a makita iti aglawlaw nga aramid ti tao.

MODELO

Adda modelo dagiti dadduma a mannurat wenno mannaniw. Adda met mannaniw nga agputar nga awan ti pagtuladanda. Kadagiti addaan iti modelo, nangrugida nga adda nagtuladanda. Kas pagarigan, kaay-ayo ti maysa nga agdadamo a mannaniw dagiti daniw ti maysa a nalatak a mannaniw nga Amerikano, wenno dagiti Filipino a kas kada Rolando Carbonell ken Jose Garcia Villa. Iti panagbasbasada a kanayon kadagiti daniwda, maaringan ti rikna wenno panunotda. Saandanton a maliklikan ti panangsublatda iti panirigan dagitoy a modeloda nupay baliwanda ti wagas a panangiparangda iti buya wenno karirikna. Nupay kasta, saan met ketdi a makuna a tinulad, ngem ketdi adda dita ti idolo, a kas isu daytoy ti silaw a manglawlawag wenno bagnos iti dalan a surotenna.

Saan a dakes daytoy. Ti panangtulad iti aramid ti sabali ti dakes. Saan met a dakes ti panangtulad iti estiloda, ngem nasaysayaat no mangiwayatka iti bukodmo nga estilo. Masapul a mabigbigka a sika a saan ketdi a mabigbig a kas pasurot ti immuna a nalataken a mannaniw.

KARIRIKNA

Gagangay a no ania ti rikna ti mannaniw bayat ti panagsuratna, mayallatiw wenno maipakita iti suratenna. Kas pagarigan no makapungpungtot ti mannaniw bayat ti panagsuratna, maiparipirip met a makapungpungtot ti suratenna. Kasta met no napaay iti ayat. Gagangay a suratenna ti pannakapaayna ket makitam lattan ti "panagsangsangit" ti daniwna. Makitam ti pannakailaga ti sainnekna wenno ti lunod kadagiti balikasna. No agrayo pay laeng ti agsurat, makitam met ti agpakpakaasi, gumawgawawa ken paaklulo a daniwna. No nagballigi, madlawmo ti kinaragsak ti daniw. No mapilpilitka nga agsurat, kadawyan a mapilpilit met ti gapuanam. No napilpilit, adda ngarud kuskuselna.

(Maituloyto)