1. Tema
2. Paulo
3. Estilo
4. Panangirugi
5. Panangsangal
6. Panagaramat iti Simbolo
7. Bagi
8. Panangigibus

Tema
No nakapilikan iti tema a suratem, padasem a damagen iti bagim: Apay a kayatko daytoy a daniwen? Ania ti maitedna kaniak? Ania ti maitedna kadagiti makabasa? Makapnek met la ngata? Adda ngata masursuroda? Malaglagipto met la ngata?

No kapkapnekam a napintas, a saan laeng a sika ti mairanud, rugiamon a suraten.
No maipapan iti pagraywam ti tema ti daniwmo, kasano nga iparangmo? No dinaka pay sinungbatan, mabalinmo a suraten ti panagun-unnoymo, ti panagkarim, ti panangparagsakmo kenkuana ken ti panangitedmo iti aminmo. Kasla koma no agsursuratka iti surat ni ayat, wenno agputarka iti kanta, iti panagpanunot iti daytoy—-saan a rabrabak, Malaksid no rabrabak laeng ti temam ta agtinnag met a rabrabak dagiti balikasmo.

No napaayka, saan a sasaan a suratem met no kasano ti kasaem ti panagsagabam iti pannakapaaymo, ti panagur-uraymo iti panagbaliw ti panunotna, nga is-isu laeng ti ipatpategmo.

Ngem uray ania man a kita ti tema a suratem, masapul nga adda panggepmo. Apay koma a daniwem ti pannakapaaymo iti ayat? Umuna, kayatmo nga ipeksa ti riknam. Maikadua, no mabasa ti ay-ayatem a nangpaay kenka ti daniwmo, mabalin a mangrikna ket agbaliw ti paniriganna. Maikatlo, mabalin a pagliwliwaam. Maikapat, gapu ta kayatmo ti agdaniw.

Paulo
Sakbay nga irugim ti daniwmo, panunotemon ti paulo. No adaywam, amangan no sabalin ti ulo ken bagina. Kas pagarigan no “Sabong” ti paulo, masapul a maipapan iti sabong wenno imnas ti daniw.

No maminsan, narigat ti agpili iti paulo. Ngem no ammomon ti tema, nalaka bassiten. Adda pay dagiti mangipaulo iti umuna a linia ti daniw wenno mangalada kadagiti binnatog iti stanza. Ngem no aramidem daytoy, masapul a ti kadakkelan ti pakainaiganna iti daniw wenno tema. Mabalin met a paulo dagiti nagan dagiti nadumaduma a banag. Ngem agpannuray daytoy iti tema ti daniw. Nupay kasta, adda met dagiti agsursurat iti daniw a suratenda lattan ti daniw nga awan paulona. Ikkandanto iti paulona no nalpasen ti daniw.

Estilo
Langa ti daniw daytoy; no kasano ti pannakaisuratna; no kadaanan wenno kabaruanan. Mairaman pay iti daytoy no mano a linia ti maysa nga stanza, no ania ti langa dagiti linia, no mano a balikas ti maysa a linia, ken dadduma pay.

Iti Ingles, adda masasao nga Iambic, Iambic Pentameter, Anapestic, Trochaic, Dactylic. Adda pay Quatrain nga uppat a binnatog iti maysa nga stanza; Couplet no dua a binnatog; Triplet no tallo; Limerick no lima; Spencerian no siam; Sonnet no 14 a binnatog.

Gapu ta awan ti maitedtayo a kaibatogan a balikas dagitoy iti Iluko, awagantayo lattan iti daniw.

Maysa pay nga estilo ti panagaramattayo iti babassit a letra iti kada rugi ti linia wenno balikas. Mabalin met a maikadakkel ti letra iti amin a pangrugian ti binnatog; mabalin met nga agsisinnublat wenno agbibinnallaet kas pagayatan ti mannaniw.

Panangirugi
Ti panangirugi ti maysa a karigatan a paset iti amin nga aramiden, nangruna iti panagsurat. Ngem no nairugin, saanen a narigat a silpuan. Isu a no irugi, masapul nga ipakita a dagus ti pangawis iti rikna ti makabasa. Masapul a panunotem dagiti “sabali” no agsuratka iti daniw a saan a para kenka. Ta mabalin a maawis ti riknam gapu ta sika ti agsurat ngem saan met a maawis ti rikna ti sabali. Isu a ti sabali ti awisem. Masapul a makita iti rugi ti kinapintas ti daniw.

Panangsangal
No nairugimon, naannayasen ti panagtarayna. Ngem annadam ti panagsangalmo. Saan a gapu ta saritaem ti makitam, mariknam, mangngegmo, masaepmo ken mananammo ket umdasen dayta. Masapul a naurnos ti panangiparangmo kadagiti pasamak, kas iti asino, ania, sadino, kaano, ken kasano. No agkakallat ti panangiparangmo kadagiti pasamak, matikaw ti agbasa ket dina mapidut wenno maanag ti kaipapananna.

Panagpili iti Balikas
Nasken a pilien dagiti balikas iti suraten a daniw. No mabalin, dagiti naindaniwan a balikas. Malaksid no makapakatawa ti daniw ta saan a nasken dagiti nauneg ti kaipapananna wenno naindaniwan a balikas. No makapakatawa, dagitay laeng kadawyan a balikas, dagitay narabaw wenno gagangay. No serioso ti daniw, masapul met a serioso dagiti balikas.

Panagaramat iti Simbolo
Napateg ti simbolo wenno pangngarig iti daniw. No awan ti simbolona, kasla silulukat a libro a no basaem, saanen a masapul nga agpanunotka. No adda simbolona, makitam ti kinapintasna. Kinapudnona, saan laeng nga iti daniw ti pakakitaan iti simbolo. Masarakan daytoy iti amin a sinurat, iti pelikuila, ken uray iti panagsarsarita. Ngem ad-adda a masarakan daytoy iti daniw ken iti sarita. Kas pagarigan kunam: “Sika ti langitko.” Ammuem no ania ti langit. Iti daytoy a pannakaaramatna, saan a ti langit a makitam iti ngato no di ket ti langit a paraiso. No langit a paraiso, kaipapananna ti ragsak. Isu ti ragsakmo. Kunam manen: “Sika ti impiernok.” Kunada nga umap-apuy a lugar ti impierno. Pagtutuokan. Kayatna a sawen nga isu ti puon ti pagtutuokam, agrigrigatka gapu kenkuana. Kunam manen: “Sika ti krusko.” No ibatay ken ni Jesus a nagbaklay iti krus, inimetna dagiti basol ti tao. Ti krus kaipapananna dagiti basol ti tao. No aramatem ti krus, kaipapananna nga isu ti pagtutuokam wenno pagrigrigatam, ti dadagsenmo. Nalaglag-an bassit daytoy a pannakaaramat ngem ti impierno. Kasta met no aramatem ti sabong. Saanna a kayat a sawen daytoy ti sabong iti minuyongan no di ket ti imnas wenno balasang. No siit kunam, makapuris. No napaayka, kasla mapurisan ti barukongmo gapu iti saem. No bantay kunam, agsang-atka. Ti panagadal, maysa met a bantay a sang-ataem ta danonem ti alimpatokna—ti panagturpos.

No inadaltayo ti panagsurat iti daniw iti Ingles, nasalawtayo ti figure of speech. Ipapantayo a paset daytoy ti simbolismo ta umarngi daytoy iti kaipapananna. Awan la ngamin ti kaibatoganna iti balikas iti Iluko.

Iti figure of speech, adda pay masasao a simile, metaphor, hyperbole, ken personification. No nagsursuratkayon iti daniw, naar-aramatyon dagitoy isuna laeng ta nalabit diyo ammo no pasetda dagitoy. Kas pagarigan ti simile: “Kaarngi ni Berto ti leon no makapungtot.” Ar-aramatentayo daytoy no agsursurattayo iti daniw ken sarita, nobela ken uray salaysay. “Maysa a leon ni Berto no makapungtot,” kuna met ti metaphor. Iti hyperbole: “Tinaya ti dakukal ti sangariwriw a basol.” Kuna ti personification: “Pimmigsa ti pul-oy ken nagkanta dagiti kayo.”

Adda pay sabali--ti maaw-awagan iti analogy. Pangngarig ken panangiladawan ti kaipapanan daytoy. Ammom no ania ti bullalayaw, no ania ti langana ken marisna pay no isut´ kayatmo a sawen. Ngem no kunam a bimmullalayaw, kaawatan a nagarko. Kas koma no: Bimmullalayaw dagiti kidayna. Wenno kimmampuso ti rupana. Wenno kasla binaut nga uleg ti dalan. Masapul nga ammom ti langa ti uleg no masaktan ken agtaray. Iti daytoy a pannakaaramatna, killokillo ti dalan. Wenno kunam pay a nagsinankrus ti dalan.

No aramatem dagiti kastoy a balikas wenno pangngarig, ammom no kasano ti langada. Dika agar-aramat iti balikas a dimo ammo ti kaipapananna. Saan a gapu ta ipagarupmo a nauneg a balikas dagiti aramatem a pangngarig ngem sabali met ti anagna.

Bagi
No adda suratem, adda latta bagina. Iti bagi ti daniw ti pakailanadan dagiti kayat nga ipakita, iparipirip, ipeksa, iparikna, ipaawat, ken dadduma pay a kaarngi dagitoy. Ditoy ti pakawarwaran ti problema wenno pangipakitaan iti kababagas ti daniw.

Paggibusan
No adda rugi, adda met paggibusan. Kasta met ti daniw. No kasano ti kinarigat ti panangirugi, narigrigat pay ti panangigibus. Kinapudnona, saan a basta igibus ti daniw. Kas iti sarita, masapul a marisut ti iparangmo a problema, dagiti risiris wenno panagduadua. Mabalin met nga igibus nga agbitbitin ket bay-am a panunoten ti agbasa ti kababagasna. Mabalin met a kellaat wenno ragsak ti gibusna. Mabalin met nga igibus babaen ti umuna a linia a dagiti stanza wenno ania man a linia nga adda pakainaigan ti tema wenno pannakarisut ti problema.

(Maituloyto)